Jak wyglądały Biskupice w średniowieczu? Czy wieś miała... rynek? [STARA MAPA]

fot. Google Street View, szeroka ulica Bytomska, wygląd współczesny

Dziś krótko i trochę bliżej fantazji niż faktów. Wiele razy zastanawiałem się, jak mogły wyglądać średniowieczne Biskupice? Drewniany kościół, drewniane chaty, drewniana warownia (?) strzegąca należących do wrocławskich biskupów dóbr? Czy rzeka Bytomka miała wówczas szersze koryto? Czy ludzie żyli m.in. z łowionych w niej ryb? Gdzie stała wiejska karczma, gdzie kuźnia, a gdzie młyn? Okazuje się, że podpowiedzią mogą być... niemieckie mapy z XIX wieku.

Przeglądając internety w poszukiwaniu ciekawostek na temat Biskupic natknąłem się na artykuł, będący opracowaniem pracy licencjackiej zabrzanina, Szymona Walkowskiego, który przyjrzał się procesom formowania krajobrazu trzech górnośląskich wsi: Biskupic, Mikulczyc i Rokitnicy. 

CZYTAJ TEŻ: Ktoś grzebie w śmieciach biskupiczan i wystawia nam... oceny!

Autor odnotowuje tam m.in. dość oczywistą dla mieszkańców Biskupic rzecz, że układ zabudowy miejscowości podporządkowany jest korytu rzeki Bytomki. Wystarczy spojrzeć na przebieg ulicy Bytomskiej, by mieć pewność, że jest swego rodzaju "lustrzanym odbiciem" naszej "Bojtnerki". 

Oczami wyobraźni możemy zobaczyć, jak ważną dla średniowiecznych biskupiczan była Bytomka. Niewykluczone, że lustro wody sięgało znacznie wyżej niż obecnie (świadczy o tym chociażby kształt terenu po obu stronach rzeki, który wyraźnie opada w jej kierunku). Wody mogło ubyć wraz z degradacją terenu przez... górników.

Możliwe więc, że w wiekach średnich rzeka nie tylko żywiła, ale i pozwalała... pływać po niej niewielkimi łódkami oraz transportować różne dobra? A ponad wszelką wątpliwość jej nurt służył do napędzania młyńskich kołowrotów.

W Biskupicach na próżno szukać za to rycerskiego gródka, choć niektórzy widzieliby go w miejscu obecnych ruin spichlerza (rzekomo teren ten miał być pierwotnie warownią...). Gdzie znajdowały się inne istotne w każdej średniowiecznej wsi obiekty? Kuźnia? Karczma? Targowisko?

ZOBACZ te zdjęcia! Aż trudno uwierzyć, że to nasze Biskupice!

Najciekawsze wydaje mi się to, co widać na jednej z XIX-wiecznych map, którą w swej pracy wykorzystał zabrzanin. Mianowicie, zarys zabudowań wsi Biskupice z wyraźnym centralnym placem, na którym być może organizowano handel oraz zaspokajano rozmaite potrzeby mieszkańców.

źródło: Muzeum Górnictwa Węglowego, fragment mapy z 1856 roku (na podst. przytoczonej we wpisie pracy autorstwa Sz. Walkowskiego).

Miejsce to wydaje się zaczynać w okolicy restauracji "Beskid" i stojącego tuż obok bloku, a ciągnie się aż do dzisiejszej ulicy Trębackiej. Trudno jednak porównać XIX-wieczny układ budynków ze współczesnym. Na mapie widać jakieś dwa obiekty, które ówczesna główna droga Biskupic otaczała z obu stron. Na pewno współcześnie Bytomska na tym odcinku jest ulicą bardzo szeroką i mogłaby podobny podłużny plac zmieścić.

Czy w takim razie Biskupice miały swój... rynek? Albo chociaż ryneczek, plac targowy? Odpowiedzi najpewniej nie poznamy nigdy, bo jej znalezienie wymagałoby przeprowadzenia na terenie dzielnicy zaawansowanych prac archeologicznych, ale warto pofantazjować, jak mogło wyglądać to miejsce, zanim wzdłuż dzisiejszej Bytomskiej wyrosły liczne murowane kamienice.

PS Wpis luźno inspirowany pracą "Struktura, elementy i krajobraz historyczny Biskupic, Mikulczyc i Rokitnicy (dzisiejszych dzielnic Zabrza) w średniowieczu. Przyczynek archeologiczno-historyczno-geograficzny", Szymon Walkowski, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.